واژهی لیزر (LASER) از کنار هم قرار دادن حروف نخست عبارت (Light Amplification by Stimulated Emission of Radiation ) که به معنای تقویت نور به روش گسیل القایی تابش است، گرفته شده است. نور لیزر به دلیل نحوهی تولید آن دارای ویژگیهای مهم و کاربردی میباشد که برخی از آنها عبارتند از:
1- تکرنگ (تک فرکانس) بودن: نور خارج شده از لیزر تقریبا تکفرکانس است و در نتیجه یک رنگ خاص را تولید میکند. درحالیکه نور خارجشده از منابع نوری معمول مثل لامپها دارای فوتونهایی با انرژیهای مختلف بوده و مجموعهای از رنگها را شامل میشوند.
2- موازی بودن و واگرایی کم: یکی از ویژگیهای مهم و منحصر به فردی که باعث کاربردهای فراوان لیزر در صنایع مختلف شده است، ویژگی موازی بودن و واگرایی کم نور آن میباشد. منابع نوری معمول نور را در جهتهای مختلف منتشر میکنند.
3- همدوس بودن: نور لیزر همدوس میباشد، یعنی امواج نوری حاصل از منبع لیزر از هماهنگی بالایی برخوردارند.
در شکل زیر مقایسهای بین نور لیزر و منابع نوری معمول نمایش داده شده است.
براساس استاندارد بینالمللی کلیه لیزرها از نظرایمنی به 5 دسته اصلی تقسیم میشوند که آستانهی ایجاد خطر توسط لیزر را مشخص میکنند. اساس این تقسیمبندی بر پایه توان پرتو لیزر در ایجاد صدمات بیولوژیکی به چشم یا پوست در طول استفاده از لیزر و همچنین طولموج پرتو لیزر است. در واقع کلاس هر لیزر مشخص میکند که پرتو خروجی لیزر تا چه اندازه قوی و خطرناک میباشد. لیزرهایی که کلاس یا طبقه آنها بالاتر است، خطرناکترند.
• کلاس I:
این دسته از لیزرها کمتوان بوده و کاملا بیخطر هستند. بنابراین پرتوهای این نوع لیزرها آسیبی به چشم و پوست نمیرسانند و در هنگام کار عادی بیخطر میباشند. ازجملهی لیزرهای کلاس 1 میتوان به لیزرهای مورد استفاده در CD و DVD درایوها، پرینترهای لیزری، لیزر پوینترها و ... اشاره کرد. لیزرهای کلاس I معمولا هیچ برچسب هشداری ندارند.
• کلاس II:
این دسته از لیزرها به صورت پیوسته با توان خروجی حداکثر یک میلیوات کار میکنند. نور لیزرهای کلاس II در ناحیهی مرئی (طول موج 400-700 نانومتر) میباشد. خیره شدن به پرتوی این لیزرها برای چشم خطرناک است. اما بعضی محافظهای چشمی توسط عکسالعمل طبیعی چشم، مانند عکسالعمل پلکها انجام میشود و در هنگام کار با آنها نیاز به استفاده ازعینک جهت محافظت نمیباشد. این لیزرها زمانی خطرناک میشوند که به طور مستقیم برای مدت طولانی به آنها نگاه شود. از جملهی لیزرهای کلاس II میتوان به لیزرهای هلیوم-نئون، انواع اسکنرهای لیزری (مانند دستگاه بارکد خوان) و لیزر پوینترها اشاره نمود.
• کلاس IIIA:
این دسته از لیزرها از نوع لیزرهای پیوسته با توان خروجی بین 1 تا 5 میلیوات میباشد. نور این لیزرها مانند لیزرهای کلاس II در ناحیهی مرئی میباشد. اما توان خروجی آنها تا 5 برابر لیزرهای کلاس II است، بنابراین نگاه کردن به پرتو مستقیم این نوع لیزرها خطرناک میباشد. از جملهی این نوع لیزرها میتوان برخی از لیزر پوینترها، تراز لیزری، مچبند لیزری که برای اندازهگیری میزان فشارخون و قند خون استفاده میشود، را نام برد.
• کلاس IIIB:
لیزرهایی که در این دسته قرار میگیرند یا از نوع لیزرهای با نور پیوستهای هستند که توان پرتو خروجی آنها بین 5 تا 500 میلی وات میباشند و یا لیزرهای پالسی که انرژی آنها در مدت 25/0 ثانیه کمتر از 125/0 ژول است. نور خروجی آنها میتواند نور مرئی یا غیر مرئی باشد. باید توجه شود که نور خروجی از این دسته لیزرها برای چشم خطرناک هستند و نگاه کردن مستقیم به پرتو آنها یا بازتابهای آینهای پرتوهای آن میتواند به چشم آسیب جدی وارد کند. لیزرهای به کار رفته در دستگاههای طیفسنجی، نورپردازیهای لیزری، موبرهای لیزری از لیزرهای کلاس IIIB هستند. برای کار با این نوع لیزرها باید از عینکهای مخصوص برای محافظت از چشم استفاده شود.
• کلاس IV:
لیزرهایی که در این دسته قرار میگیرند عموما یا از نوع لیزرهای پیوستهای هستند که توان آنها بیش از 500 میلیوات است و یا لیزرهای پالسی میباشند که انرژی تابشی آنها در مدت 25/0 ثانیه از 125/0 ژول بیشتر است. همانند کلاس IIIB میتواند نور مرئی یا غیر مرئی داشته باشد. نه تنها مشاهده مستقیم پرتو این دسته از لیزرها، بلکه بازتابهای مستقیم و یا پراکندهی آنها نیز بسیار خطرناک میباشد. به علاوه احتمال خطر برای پوست، در اثر تابش مستقیم لیزر و بازتابهای غیر مستقیم نیز وجود دارد. در واقع پرتوهای این لیزرها میتوانند به پوست نیز آسیب برسانند و یا سبب وقوع آتش سوزی شوند. باریکه چنین لیزرهایی قادر به ایجاد شعله در مواد است. لیزرهایی که در پزشکی، صنعت و عملیات نظامی مورد استفاده قرار میگیرند، جزو کلاس IV محسوب میشود.