درحال بارگزاری ...

1‌.3‌        شناخت فضا

1‌.3‌.1‌       منظومه شمسی

منظومه شمسی حدود 5 میلیارد سال پیش، از ابری متشکل از گاز و گرد و غبار بین ستاره ای شکل گرفته است. مهمترین عضو منظومه شمسی، خورشید است که تنها ستاره منظومه شمسی می باشد. در این منظومه علاوه بر خورشید، 9 سیاره دیگر نیز وجود دارد. این سیارات به ترتیب فاصله از خورشید عبارتند از عطارد، زهره، زمین، مریخ، مشتری، زحل، اورانوس، نپتون و پلوتو. البته سیاره پلوتو به علت دارا نبودن شرایط یکسان با دیگر سیارات از منظومه شمسی اخراج شده است. علاوه بر خورشید و 9 سیاره نام برده شده، هزاران سیاره کوچک، صدها ستاره دنباله دار، جریان هایی از گرد و غبارهای کیهانی و قطعاتی از سنگ در منظومه شمسی وجود دارند.

شکل ‏7‌-‌11: منظومه شمسی.

�        خورشید

تنها ستاره منظومه شمسی که حیات این منظومه به آن وابسته است، خورشید نام دارد. خورشید مانند یک توپ عظیم و پر از گاز داغ می باشد که در فاصله 150 میلیون کیلومتری از زمین قرار دارد. قطر خورشید 109 برابر قطر زمین است و می تواند بیش از یک میلیون کره زمین را در خود جای دهد. در نزدیکی خورشید دما حدودا به 6000 درجه سانتی گراد می رسد، اما در مرکز آن، حرارت تقریبا 16 میلیون درجه سانتی گراد است.

شکل ‏7‌-‌12: خورشید.

 

�        عطارد

عطارد نزدیکترین سیاره به خورشید در منظومه شمسی است. فاصله آن تا خورشید 58 میلیون کیلومتر است. عطارد یک سیاره صخره ای و کوچک است. اندازه ی آن تقریبا یک سوم اندازه ی زمین است. سطح آن پر از گودال و یا سوراخ های مدور و کم عمق است که از برخورد سیارک ها و یا سنگ های آسمانی به وجود آمده است. عطارد اندکی شبیه به ماه است. این سیاره جو ندارد، یعنی در اطراف آن هوا وجود ندارد. در هنگام روز دمای آن به حدود 400 درجه سانتی گراد می رسد و در شب دمای آن به 185- درجه سانتی گراد کاهش می یابد. یک سال عطارد برابر با 88 روز زمین و یک روز آن برابر با 59 روز زمین است.

شکل ‏7‌-‌13: سیاره عطارد.

�        زهره

زهره دومین سیاره تا خورشید است. فاصله آن تا خوشید 108 میلیون کیلومتر است. زهره را می توان شب ها در پایین افق در غرب تماشا کرد و بعد از ماه درخشان ترین شی در آسمان است. به لحاظ زیبایی ظاهری، رومی ها زهره را خداوند عشق و زیبایی نامیده اند. قطر این سیاره 12100 کیلومتر می باشد که کمی کمتر از قطر زمین است. زهره سیاره ای خشک و گرم است که کوه های بلند و دره های عمیقی دارد. زهره دارای جو ضخیمی است که از دی اکسید کربن تشکیل شده و دما را مانند یک گلخانه نگه می دارد. به همین دلیل دمای سطح آن به 500 درجه سانتی گراد می رسد که حتی از عطارد هم داغ تر است. یک سال زهره برابر با 225 روز زمین و یک روز آن برابر 243 روز زمین است.

شکل ‏7‌-‌14: سیاره زهره.

�         زمین

زمین سومین سیاره تا خورشید است. فاصله زمین تا خورشید 150 میلیون کیلومتر است و یک قمر دارد. زمین کره ای صخره ای و پوشیده از اقیانوس هاست. زمین نه چندان گرم و نه سرد است. تا آنجا که می دانیم تنها سیاره ای است که هوایی برای تنفس دارد و در آن زندگی وجود دارد. از فضا، زمین مانند کره ای است که از ابرهای سفید پوشیده شده است. در زیر این ابرها زمین های قهوه ای و اقیانوس های آبی رنگ قرار دارند. یک سال روی زمین 365 روز و یک شبانه روز زمین 23 ساعت و 56 دقیقه و 4 ثانیه است.

شکل ‏7‌-‌15: سیاره زمین.

�        مریخ

مریخ چهارمین سیاره تا خورشید است. فاصله آن تا خورشید 228 میلیون کیلومتر است و دو قمر دارد. مریخ شبیه ترین سیاره به زمین و تقریبا به اندازه نصف زمین است. سطح مریخ مانند صحراست و در قطب های شمال و جنوب آن کلاهک های یخی وجود دارد. مریخ، کوه های بلند، آتشفشان و دره های عمیقی دارد و خاک آن پوشیده از پودر آهن زنگ زده است. این امر سبب می شود که مریخ قرمز رنگ به نظر برسد. نام اساطیری مریخ به لحاظ قرمزی آن که به رنگ خون شبیه می باشد، خدای جنگ است. بادهای قوی، طوفان های عظیمی از گرد و غبار قرمز تولید می کند. مریخ بسیار سرد است و جو ندارد. یک سال مریخ برابر با 687 روز زمین و یک روز آن بسیار مشابه زمین، معادل 24 ساعت و 37 دقیقه و 6/32 ثانیه است.

شکل ‏7‌-‌16: سیاره مریخ.

�        مشتری

مشتری، پنجمین سیاره تا خورشید است. فاصله آن تا خورشید 778 میلیون کیلومتر است و شصت و سه قمر دارد. مشتری بزرگترین سیاره منظومه ی شمسی است. اگر مشتری تو خالی بود بیش از هزار سیاره به اندازه زمین درون آن جای می گرفت. نام اساطیری مشتری در روم قدیم خدای خدایان بوده است. برخلاف سیارات جامد، مشتری مانند توپ بزرگی است که از گاز، عمدتا هیدروژن تشکیل شده است. مشتری را ابرهای ضخیمی پوشانده است. بزرگترین ابر آن که خال قرمز رنگ بزرگ نام دارد، حداقل از 140 سال پیش به این طرف وجود داشته است. حلقه نازکی از سنگ ها دور مشتری دوران می کند. یک سال مشتری برابر با 12 سال زمین و یک روز آن برابر با 9 ساعت و 50 دقیقه و 30 ثانیه است.

شکل ‏7‌-‌17: سیاره مشتری.

�        زحل

این حلقه ها از دوردست یک پارچه به نظر می رسند، اما اگر به آن ها نزدیک شوید خواهید دید که حلقه ها از قطعات سنگی و به حدی کوچکند که به دانه های نمک می مانند و بقیه هم گاهی به اندازه ی یک خانه می رسند. ابرها سطح زحل را پوشانده اند و در بالای آن یخبندان است. مرکز زحل بسیار گرم است. یک سال روی زحل تقریبا برابر با 30 سال روی زمین و یک روز آن برابر با 10 ساعت و 14 دقیقه و 24 ثانیه است.

�        اورانوس

اورانوس هفتمین سیاره تا خورشید است. فاصله آن تا خورشید 2 بیلیون و 870 میلیون کیلومتر است و 27 قمر دارد. اورانوس نیز گوی عظیمی از گاز است. حلقه های آن نازک و تاریک اند. اورانوس آبی-سبز به نظر می رسد و ابر ضخیمی سیاره را پوشانده است. اورانوس از خورشید بسیار دور است و به همین دلیل بسیار سرد است. این سیاره در خلاف جهت سایر سیارات به دور خورشید می چرخد. بعضی ستاره شناسان معتقدند که در دوران گذشته ممکن است جرمی به اندازه یک سیاره با آن برخورد، و در نتیجه باعث کجی محور آن شده است. یک سال اورانوس 84 سال زمین و یک روز آن 17 ساعت و 14 دقیقه است.

شکل ‏7‌-‌19: سیاره اورانوس.

�        نپتون

نپتون هشتمین سیاره تا خورشید است. فاصله آن تا خورشید 4 بیلیون و 495 میلیون کیلومتر است و حداقل سیزده قمر دارد. نپتون گوی عظیمی به رنگ آبی-سبز از گاز است که مرکز صخره ای و آهنی دارد. این سیاره پوشیده از ابر است. نپتون حلقه های کم رنگی دارد. از آنجا که نپتون از خورشید بسیار دور است، بسیار سرد می باشد. یک سال نپتون برابر با 165 سال زمین و یک روز آن تقریبا برابر با 16 ساعت و 7 دقیقه است.

شکل ‏7‌-‌20: سیاره نپتون.

�        پلوتو

پلوتو نهمین سیاره تا خورشید است. فاصله آن تا خورشید 5 بیلیون و 900 میلیون کیلومتر است و یک قمر دارد. پلوتو کوچک ترین سیاره است و از ماه هم کوچک تر است. همچنین سردترین مکان در منظومه شمسی است. مدار پلوتو حول خورشید در مسیری متفاوت از دیگر سیارات است. یک سال پلوتو برابر با 248 سال زمین و یک روز آن برابر با 6 روز زمین است.

شکل ‏7‌-‌21: سیاره پلوتو.

1‌.3‌.2‌       اجرام آسمانی

جهان از اجزای بی شماری تشکیل شده است که بسیاری از آنان هنوز برای بشر ناشناخته اند. این اجزا عبارتند از کهکشان، ستاره، سیاره، سیارک، ستاره دنباله دار، شهاب سنگ و سحابی.

�    کهکشان

کهکشان بزرگترین جزء عالم است که از ستاره ها، بقایای ستارگان، گازها و گرد و غبارهای میان ستاره‌ای تشکیل شده است که به وسيله نيروهاي جاذبه اي، کنار يكديگر نگه داشته مي شوند. کهکشان محل زندگی ستارگان است. میلیاردها ستاره در هر کهکشان وجود دارند. کهکشان راه شیری تنها یکی از میلیاردها کهکشان موجود در جهان است. کهکشان ها شکل های مختلفی دارند و در نتیجه طبقه بندی های متنوعی روی آن ها صورت گرفته است. سه دسته عمده کهکشان ها عبارتند از بیضوی، مارپیچ و نامنظم. کهکشان راه شیری که خورشید در آن ساکن است، یک کهکشان مارپیچی می باشد که خورشید در یکی از بازوهای این کهکشان که بازوی جبار نامیده می شود، قرار گرفته است.

شکل ‏7‌-‌22: کهکشان.

�    ستاره

ستاره ها گوی های بزرگی از گاز بسیار گرم اند که به واسطه نورشان در آسمان می درخشند. خورشید نیز یک ستاره با اندازه و دمای متوسط نسبت به دیگر ستارگان است. ستارگان دوره زندگی دارند، به این معنی که متولد می شوند، جوانی و کهولت دارند و در انتها می میرند. عمر ستارگان و دوره زندگی شان وابسته به اندازه و دمایشان می باشد. ستارگان از لحاظ اندازه، جرم و دما بسیار گوناگون هستند و آن ها را بر اساس جرم و دمایشان دسته بندی می کنند. ستارگان منابع تولید انرژی می باشند و در نتیجه از خودشان نور تولید می کنند. قدیمی ترین دسته بندی ستارگان بر اساس همین درخشندگی می باشد. ستارگان داغ تر و بزرگتر عمر کوتاه تری دارند و سریع تر از بین می روند. ستارگان پس از مرگ بسته به جرمشان تبدیل به اجرامی مانند غول ها، کوتوله های سفید و قرمز، ستارگان نوترونی، ستارگان کوارکی، نواخترها و سیاهچاله ها می شوند.

شکل ‏7‌-‌23: ستاره.

 

�        صورت های فلکی

از زمان های کهن، مردم در آسمان شب در میان گروه های ستارگان، اشکالی خیالی می دیدند. آن ها با استفاده از خطوط صاف، ستارگان این گروه ها را به یکدیگر متصل کرده و اشکالی به نام صورت فلکی را تشکیل می دادند. طرح هر صورت فلکی نمایانگر شیء یا جانداری است و تعدادی از آن ها به یاد شخصیت های اسطوره‌ای نامگذاری شده‌اند. از زمین، ستارگان هر صورت فلکی مجاور یکدیگر به نظر می‌آیند، اما در حقیقت آن ها فاصله بسیاری از همدیگر دارند. برخی از صورت های فلکی از سایرین معروف ترند و طرح هایی دارند که فورا تشخیص داده می‌شوند. این طرح ها همچون نشانه به ستاره شناسان در یافتن ستاره ها در آسمان شب کمک می‌کنند. جبار (شکارچی)، از درخشان ترین صورت های فلکی آسمان است. صورت فلکی معروف دیگر دب اکبر (خرس بزرگ) است. دب اکبر شامل هفت ستاره درخشان است که برای مدت های طولانی علاوه بر ستاره شناسی، در دریانوردی نیز راهنمای مفیدی بوده‌ است.

شکل ‏7‌-‌24: صورت های فلکی.

�  سیاره

سیارات اجرام تقریبا کروی، جامد و بزرگی هستند که به دور خورشید در گردش اند. در منظومه شمسی علاوه بر خورشید، 9 سیاره نیز وجود دارد. این سیارات به ترتیب فاصله از خورشید عبارتند از عطارد، زهره، زمین، مریخ، مشتری، زحل، اورانوس، نپتون و پلوتو. سیاره ای که بهتر از همه سیارات می شناسیم زمین خودمان است. در مکان های دیگر جهان نیز سیارات دیگری وجود دارند. تفاوت عمده ستاره و سیاره را می توان تولید انرژی توسط ستارگان دانست، در صورتیکه سیارات خود منبع تولید انرژی نیستند و تنها نور ستارگان را منعکس می کنند. سیارات می توانند مانند زمین جامد باشند و پوسته سنگی داشته باشند و یا مانند مشتری توده عظیمی از گرد و غبار باشند.

�  سیارک

اجسامی با جرم کمتر از سیارات که آنقدر گرانش ندارند که شکل مدور پیدا کنند را سیارک می گویند. سیارک ها جامدند و اشکال هندسی نامنظمی دارند. در منظومه شمسی در فاصله بین مریخ و مشتری میلیون ها سیارک با اجرام و اشکال متفاوت وجود دارد که بزرگترین آنها سرس نام دارد. به نظر می رسد این سیارک ها نیز همزمان با دیگر اجرام منظومه شمسی تشکیل شده اند.

 

شکل ‏7‌-‌25: سیارک.

�    سحابی

از دیگر اجزای جهان سحابی ها می باشند. سحابی ها محل تولد و مرگ ستارگان هستند. ستاره از سحابی متولد می شود و به هنگام مرگ قسمتی از جرم خود را به سحابی تبدیل می کند. سحابی ابر عظیمی از گرد و غبار و گاز است که از گرد هم آمدن همین گازها، ستارگان تشکیل می شوند.

 

شکل ‏7‌-‌26: سحابی.

�    شهاب سنگ

میلیون ها جرم کوچکتر از سیارک ها، در مدارهایی به دور خورشید گردش می کنند. این اشیا را شهاب واره می گویند. اگر شهاب واره به جو زمین برخورد کند، ما آن را به صورت یک شهاب می بینیم. شهاب به باریکه ای از نور گفته می شود که یک شهابواره با سوخته شدن در جو زمین، از خود باقی می گذارد. معمولا شهاب ها در دسته هایی به دور خورشید می گردند. هنگامی که زمین از این دسته ها می گذرد، با تعداد زیادی ذرات غبار برخورد می کند. در نتیجه بارش شهابی آغاز می شود.

شکل ‏7‌-‌27: شهاب سنگ.

�    ستاره دنباله دار

ستارگان دنباله دار آمیزه ای از ذرات غبار مانند همراه با یخ و گاز منجمد می باشند. در منظومه شمسی نیز تعدادی ستاره دنباله دار وجود دارد که به دور خورشید در گردش اند. این اجرام با نزدیک شدن به خورشید دمشان بلندتر می شود و با دورتر شدن از خورشید دمشان کوتاه می شود. این پدیده به این علت است که با نزدیک شدن به خورشید قسمتی از ستاره دنباله دار که منجمد است، بخار شده و مانند دم در پشت آن قرار می گیرد و با دور شدن این ستاره، این ذرات مجددا به حالت منجمد در می آیند.

شکل ‏7‌-‌28: ستاره دنباله دار.

1‌.4‌        نرم افزارهای شناخت فضا

با توجه به تعداد بسیار زیاد اجرام آسمانی و لزوم در اختیار داشتن اطلاعات گوناگون مورد نیاز برای متخصصین فعال در زمینه هوا فضا و همچنین عموم مردم، نرم افزارهایی تولید شده اند که این اطلاعات را در اختیار کاربران قرار می دهند. در این بخش به معرفی یکی از پرکاربردترین آن ها به نام استلاریوم می پردازیم.

نرم افزار استلاریوم مدلی سه‌ بعدی از آسمان با مقیاسی معادل تریلیون‌ها کیلومتر در هر سانتی‌متر است. استلاریوم یک نرم‌افزار افلاک‌نما است که آسمان را به ‌شکل سه‌بعدی و کاملا واقعی به شما نمایش می‌دهد، گویی که آسمان را با چشم خود یا چشمان مسلح به دوربین و تلسکوپ مشاهده می‌کنید.

شکل ‏7‌-‌29: نرم افزار استلاریوم.

در ابتدا به منظور استفاده از این نرم افزار، باید موقعیت محل سکونت خود را به دقت انتخاب کنید. به همین منظور آیکن از قسمت سمت چپ را انتخاب کرده و در پنجره موقعیت، نام شهر، کشور، سیاره، طول و عرض جغرافیایی را مانند آنچه در شکل زیر نشان داده شده است انتخاب کنید.

شکل ‏7‌-‌30: پنجره تنظیم موقعیت.

برای تنظیم دقیق زمان و تاریخ مورد نظر خود می توانید از آیکن استفاده کنید. با انتخاب این گزینه پنجره تنظیم زمان و تاریخ نمایش داده می شود و می توانید اطلاعات مورد نظر را در این قسمت وارد کنید.

شکل ‏7‌-‌31: پنجره تنظیم زمان و تاریخ.

اگر دوست داشته باشید چشم انداز و مکانی که از آن به آسمان نگاه می کنید و همچنین صورت های فلکی مورد علاقتون در آسمان را مشاهده کنید، می توانید آیکون از سمت چپ نرم افزار را انتخاب کنید. با انتخاب این آیکون پنجره ای شامل 4 بخش نمایش داده می شود. در قسمت آسمان می توانید مشخص کنید که ستارگان، سیارات و ... در آسمان نشان داده شوند یا خیر.

شکل ‏7‌-‌32: پنجره تنظیم چشم انداز، نشانه ها و علائم مربوط به ستارگان.

در قسمت نشانه ها می توانید انتخاب کنید که جهت های اصلی، استوا، نصف النهار و ... نمایش داده شود. مثلا در شکل زیر جهت های اصلی و شبکه کهکشانی نمایش داده شده است. همچنین می توانید زاویه دید خود به آسمان را از قسمت نگاشت تغییر دهید.

شکل ‏7‌-‌33: چگونگی نمایش جهت های اصلی، شبکه کهکشانی و ... .

در قسمت چشم انداز می توانید محلی که در آن قرار گرفته اید را تغییر دهید. مثلا می توانید از مریخ، مشتری و ... به آسمان نگاه کنید.

شکل ‏7‌-‌34: تنظیم چشم انداز.

در آخرین بخش از این قسمت می توانید با فرهنگ های مختلف از آسمان شناسی آشنا شوید.

شکل ‏7‌-‌35: آشنایی با فرهنگ های مختلف آسمان شناسی.

اگر بخواهید سیاره، ستاره و یا صورت فلکی خاصی را در آسمان جستجو کنید آیکون را انتخاب کنید. با انتخاب این آیکون در قسمت جستجوی جسم و شی اطلاعات مورد نظر خود را وارد کنید.

شکل ‏7‌-‌36: پنجره جستجوی صورت فلکی، سیاره، کهکشان و ... .

تنظیمات اصلی نرم افزار استلاریوم از قسمت پیکربندی �قابل دسترسی است.

شکل ‏7‌-‌37: پنجره تنظیمات اصلی نرم افزار استلاریوم.

اگر بخواهید اطلاعات بیشتری از این نرم افزار کسب کنید، مثلا چگونگی تغییر صفحه نمایش و زاویه دید به کمک ماوس و ... ، می توانید از آیکون علامت سوال کمک بگیرید.

شکل ‏7‌-‌38: راهنمای نرم افزار استلاریوم.

برای دیدن صورت های فلکی مورد نظر خود در آسمان، به همراه نام و همچنین تصاویر هنری آن ها، می توانید آیکن های زیر را از قسمت پایین صفحه به ترتیب انتخاب کنید. در شکل زیر صورت های فلکی موجود در آسمان به همراه اسم و تصاویر هنری آن ها نمایش داده شده است.

شکل ‏7‌-‌39: نمایش صورت های فلکی به همراه نام و تصاویر هنری.

آیکون به شما توانایی دید در شب به کمک رنگ قرمز را می دهد.

شکل ‏7‌-‌40: تنظیم دید در شب.

اگر صورت فلکی که به دنبال آن هستید (با توجه به زمان) هنوز نمایش داده نشده است، می توانید سرعت گذر زمان را افزایش یا کاهش دهید. کادر قرمز رنگ در تصویر زیر نشان دهنده تنظیم سرعت گذر زمان در این نرم افزار می باشد.

شکل ‏7‌-‌41: تنظیم زمان.